ΜΑΡΤΙΟΣ 2012
ΘΕΜΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
◦ Ιστορική πορεία, μεταλλάξεις και εθνικιστικά διλλήματα
◦ Το έθνος
◦ Εθνικιστικές αντιθέσεις
◦ Μορφές εθνικισμού
◦ Φιλελεύθερος πολιτικός εθνικισμός
◦ Συζήτηση περί της προοδευτικότητας του εθνικισμού
◦ Το έθνος στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον
◦ Ο ρόλος του έθνους στις υπερεθνικές συνεργασίες
◦ ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ – Πόσο επίκαιρος είναι ο εθνικισμός εντός της ευρωπαϊκής οικογένειας ?
◦ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στη συνέχεια θα ακολουθήσει με άξονα τον φιλελεύθερο εθνικισμό μια ανάλυση της σύγχρονης παγκοσμοιοποιημένης διεθνούς συγκυρίας και θα εστιάσουμε στο ρόλο που το σύγχρονο έθνος-κράτος καλείται να παίξει στα πλαίσια των διεθνών συνεργασιών. Επικεντρώνοντας στο παράδειγμα της ΕΕ και των ζητημάτων εθνικών εκχωρήσεων και δημοκρατικής νομιμοποίησης, θα επιχειρηθεί να απαντηθεί το κατά πόσο η εθνικιστική συλλογιστική αποτελεί ένα ιστορικό απολίθωμα χωρίς θεωρητική και πρακτική αξία.
Συμπερασματικά θα καταλήξουμε ότι οι υπάρχουσες συνθήκες και οι υφιστάμενες υπερεθνικές υποδομές, καθιστούν το έθνος-κράτος ένα αξιόπιστο εργαλείο και συνεπώς την φιλελεύθερη εθνικιστική συλλογιστική επίκαιρη και σύγχρονη, παρά τη μετάλλαξη των σκοπών και των επιδιώξεων της σύγχρονης εποχής.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ,
ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ
Το έθνος
Η έννοια του έθνους αποτελεί τέκνο
της Γαλλικής Επανάστασης που ήρθε να αντικαταστήσει την υποταγή του υπηκόου
στον ηγεμόνα-βασιλειά, με τον πατριωτισμό και την αίσθηση εθνικής ταυτότητας. Η
‘λαϊκή αυτοκυβέρνηση’ και η ιδέα της ‘γενικής βούλησης’ του Ρουσσώ, ενέπνευσε
τον εθνικισμό σαν δημοκρατικό και επαναστατικό δόγμα που εγκαθίδρυσε την έννοια
του πολίτη στη Γαλλία. Ακολούθως η συνείδηση εθνικής ταυτότητας κληρονομήθηκε
και διαδόθηκε στην Ηπειρωτική Ευρώπη, σαν κύμα που ανέλαβε τον επανασχεδιασμό
του πολιτικού και γεωγραφικού χάρτη με την κατάργηση των πολυεθνικών
αυτοκρατοριών της εποχής (Heywood, 2007, σ.285-286).Ο 19ος αι. αποτελεί αιώνα οικοδόμησης των ανεξάρτητων εθνών που είτε με απελευθερωτικούς αγώνες (Ελλάδα) είτε με διαδικασίες ενοποίησης (Ιταλία, Γερμανία), επιδίωξαν τη λαϊκή κυριαρχία και την συνταγματική διακυβέρνηση υπό καθεστώς εθνικής ενότητας. Πρόκειται για ένα εθνικισμό φιλελεύθερο και προοδευτικό, εκφραστή της μεσαίας αστικής τάξης. Στην πορεία όμως όλα τα συμβολικού τύπου στοιχεία του εθνικισμού (ύμνοι, σημαίες, τελετές κλπ.) υιοθετήθηκαν από συντηρητικούς κύκλους και αναδείχτηκαν σε κύρια μορφή έκφρασης της τάσης για διατήρηση της κοινωνικής δομής (υπό τον φόβο της εργατικής επανάστασης) και της εσωτερικής ευταξίας (Heywood, 2007, σ.287-288 και Berlin, 2003 σ.594 και Hobsbawm, 1994, σ.265).
Βασικό συστατικό της εθνικιστικής ιδεολογίας είναι ότι το έθνος αποτελεί την υπέρτατη αρχή πολιτικής οργάνωσης. Το τι είναι έθνος επιδέχεται ερμηνείας, καθώς μια εκδοχή λέει ότι αποτελεί μια πολιτισμική οντότητα αποτελεούμενη από ανθρώπους με κοινές αξίες, παραδόσεις, θρησκεία, γλώσσα και ιστορία εντός μιας γεωγραφικής περιοχής. Αυτό είναι μάλλον ένας αντικειμενικός ορισμός που στη σημερινή ειδικότερα εποχή δεν έχει απόλυτη εφαρμογή. Υπάρχουν λαοί με ίδια γλώσσα αλλά διαφορετική εθνική ταυτότητα (Αυστραλοί, Άγγλοι, Αμερικάνοι) ή και έθνη που μοιράζονται περισσότερες γλώσσες (Ελβετοί). Ομοίως διαφορετικά θρησκεύματα μπορεί να συνυπάρχουν σε ένα κράτος (ΗΠΑ) αλλά και έθνη με κοινή θρησκεία να μη νιώθουν ότι ανήκουν σε κοινή ομάδα (Ιταλία, Πολωνία). Επίσης σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να δεχτούμε τη φυλετική βιολογική ενότητα ή την ενότητα του χρώματος ως βάση για εθνική ταυτότητα. Οι παραδόσεις και η ιστορική μνήμη επίσης μπορούν να αποτελέσουν βάση για εθνικό προσδιορισμό. Σε κράτη όμως όπως οι ΗΠΑ που έχουν δεχτεί τόσους μετανάστες, φαίνεται ότι η αφοσίωση στο έθνος τόσων ετερόκλητων ανθρώπων εδράζει κάπου αλλού, σε ένα πλέγμα αξιών και αρχών που είναι πέρα και πάνω από τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά (Heywood, 2007, σ.294-295 και Μαρκέτος, 2002, σ.196).
Εθνικιστικές
αντιθέσεις
Υπό αυτή την έννοια τα έθνη
προσδιορίζονται περισσότερο υποκειμενικά από τα μέλη τους, ως οντότητες
απαρτιζόμενες από ανθρώπους που θεωρούν ότι αποτελούν μια πολιτική κοινότητα με
κοινή αφοσίωση και πατριωτισμό. Εν τέλει, στις περισσότερες περιπτώσεις τα έθνη
αποτελούν συνδυασμό αντικειμενικών και ψυχοπολιτικών παραγόντων, πράγμα που
δίνει το περιθώριο να σχηματοποιούνται αντικρουόμενες περί έθνους αντιλήψεις (Heywood, 2007, σ.296&298).Η ‘αποκλειστική’ αντίληψη του έθνους στηρίζεται στην εθνοτική ενότητα και την κοινή ιστορία, αποδεχόμενη μια κοινή καταγωγή των ανθρώπων, δηλαδή έναν ιδιαίτερο ιστορικό δεσμό που εκφράζεται με τη γλώσσα, τη θρησκεία και την παράδοση. Αντίθετα η ‘συμπεριληπτική’ αντίληψη στηρίζεται στην πολιτική συνείδηση και την πατριωτική αφοσίωση, αφήνοντας περιθώριο στην πολυσυλλεκτικότητα εθνοτήτων, φυλών και θρησκειών υπό μια κοινή στέγη. Αυτές οι δύο αντιλήψεις ταυτίστηκαν με διαφορετικές εκφάνσεις του εθνικισμού και αντίστοιχα με ομάδες και πολιτικές τάσεις με ανάλογες επιδιώξεις (Heywood, 2007, σ.298 και Λέκκας, 2001, σ.217 και Μαρκέτος, 2002, σ.197).
Η πρώτη αντίληψη θεωρεί ότι το έθνος αποτελεί ‘οργανική κοινότητα’ δηλαδή μια εκ φύσεως διαίρεση με ξεχωριστό χαρακτήρα και ταυτότητα, που είτε είναι ιστορικά εμπεδωμένη με συναισθηματικούς δεσμούς (αρχεγονιστική προσέγγιση) είτε σχηματοποιείται βάσει των ιστορικών αλλαγών και των κοινωνικών συνθηκών (εργαλειακή προσέγγιση). Αντίθετα, η δεύτερη αντίληψη θεωρεί το έθνος ως ‘νοερή κοινότητα’ δηλαδή μια φαντασιακή επινόηση που μέσα από την κοινωνικοποίηση και την εκπαίδευση ενσωματώνει τα άτομα, διασφαλίζοντας την εθνική αφοσίωση και την κοινωνική τάξη (Heywood, 2007, σ.299-301 και Λέκκας, 2001, σ.245 και Μαρκέτος, 2002, σ.197).
Μορφές εθνικισμού
Στη βάση των δύο διαφορετικών
προσεγγίσεων αναπτύσσονται δύο βασικά είδη εθνικισμού, ο Πολιτικός και ο
Εθνοπολιτισμικός. Ο πολιτικός εθνικισμός αναζητά μια κοινή συλλογική ταυτότητα
χωρίς να επικεντρώνεται σε ‘αντικειμενικούς’ παράγοντες (γλώσσα, θρησκεία, κλπ).
Αναπτύσσει δηλαδή πολιτικούς σκοπούς και αρχές με τρόπο ορθολογικό, σχηματοποιώντας
ένα ιστορικό, κοινωνικό και συλλογικό πλαίσιο που ορίζει ένα κοινό μέλλον, όπου
η πολιτική κοινότητα είναι υπέρτερη του ατόμου. Αντίθετα ο εθνοπολιτισμικός
δίνει έμφαση στην μοναδικότητα του πολιτισμού περισσότερο από την πολιτική
κοινότητα. ‘Έτσι το κράτος περνά σε δεύτερη μοίρα και το έθνος θεωρείται ένα
ιστορικό οργανικό σύνολο όπου με ρομαντικές παραδόσεις και λαϊκές τελετουργίες,
αναδεικνύει τη μοναδικότητα του σε σχέση με τα υπόλοιπα (Heywood, 2007, σ.305-306 και Λέκκας, 2001, σ.231).Είναι επίσης προφανές ότι ο εθνοπολιτισμικός εθνικισμός είναι σαφώς πιο εύπεπτος και ελκυστικός για τους αδαείς. Ανάγεται σε μυστηριακά και συναισθηματικά κριτήρια που προάγουν την αποκλειστικότητα μιας ομάδας, στην παραδοχή μιας ‘φυσικής’ ανωτερότητας που στηρίζεται στην καταγωγή, την παράδοση, το μοναδικό πνεύμα, την πολιτιστική υπεροχή. Είναι το είδος του εθνικισμού που χρησιμοποιήθηκε ιδιοτελώς για να εκφράσει οπισθοδρομικές επιλογές αποκλεισμού και άρνησης, να αναδείξει μίση και διαφορές, να προάγει την επιθετικότητα και τον σοβινισμό. Αντίθετα ο πολιτικός εθνικισμός, στηρίχτηκε στην καταξίωση του έθνους ως ισότιμης ανεξάρτητης κοινότητας έναντι των υπολοίπων, επιδίωξε την ενσωμάτωση ετερόδοξων στοιχείων για την επιδίωξη κοινών σκοπών, δεν κατανάγκασε, αποδέχτηκε τη διαφορετικότητα, δομήθηκε με αντικειμενικές αρχές αναδεικνύοντας την ιδιότητα του πολίτη και την ισχύ των νόμων και εν τέλει μέσα από την εθνική κυριαρχία επιδίωξε την σύμπνοια οικουμενικών σκοπών, ανοίγοντας το δρόμο για υπερεθνικές συνεργασίες (Μαρκέτος, 2002, σ.202).
Φιλελεύθερος
πολιτικός εθνικισμός
Επιλέγουμε τον φιλελεύθερο εθνικισμό
ως άξιο ειδικής αναφοράς καθώς είναι αυτός που ενσωματώνει τις περισσότερες
αξίες της Γαλλικής Επανάστασης και βοήθησε στην οικοδόμηση του σύγχρονου
κόσμου. Εκκινώντας από την λαϊκή κυριαρχία και τη γενική βούληση του Ρουσσώ, η
επιθυμία για αυτοκυβέρνηση αναμίχθηκε με τις φιλελεύθερες αξίες της ατομικής
ελευθερίας και των δικαιωμάτων. Τα έθνη θεωρούνται κυρίαρχες πολιτικές
οντότητες με αναφαίρετο δικαίωμα αυτοδιάθεσης. Ο φιλελεύθερος εθνικισμός
αντιτίθεται στην καταπίεση και την κυριαρχία αυτοκρατορικού ή αποικιοκρατικού
τύπου και στηρίζει την αυτοκυβέρνηση που προάγει η αντιπροσωπευτική
συνταγματική δημοκρατία (Heywood, 2007, σ.310-311 και Kedourie, 1999, σ.41&47).Τα έθνη θεωρούνται ίσα μεταξύ τους και υπέρτατος σκοπός καθίσταται η δημιουργία ενός κόσμου αποτελούμενου από ανεξάρτητα έθνη-κράτη. Ο Mazzini και αργότερα ο Wilson στήριξαν την αρχή της αυτοδιάθεσης και το δικαίωμα στην πολιτική ανεξαρτησία των υποδουλωμένων λαών. Μέσα από την επίτευξη ανεξάρτητων εθνών-κρατών οι φιλελεύθεροι ονειρεύονται ένα κόσμο ισορροπίας και φυσικής αρμονίας, όπου θα επικρατεί η ειρηνική διεθνής τάξη και αποκηρύσσουν το παλαιό καθεστώς των αυτοκρατοριών (Berlin, 2003 σ.593). Η φιλελεύθερη πλευρά του εθνικισμού δεν προάγει την καχυποψία και την αντιπαλότητα αλλά την ενότητα και αδελφότητα των εθνών στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Πρόκειται για έναν ανεκτικό και προοδευτικό εθνικισμό που όμως παραβλέπει τη συναισθηματική δύναμη της αφοσίωσης σε μη ορθολογικούς διχαστικούς δεσμούς όπως η φυλή. Επιπλέον παραγνωρίζει ότι η πανσπερμία γλωσσικών, θρησκευτικών και εθνοτικών ομάδων εντός των κρατικών συνόρων, μπορεί επίσης να διχάσει και να εντείνει τις αυτοδιαθετικές τάσεις (Heywood, 2007, σ.312-313 και Μαρκέτος, 2002, σ.200-201&204).
Στο πρόσφατο παρελθόν οι φιλελεύθεροι εθνικιστές αποδέχονται τον συνταγματισμό και τη δημοκρατία ως τα μέσα για την εξάλειψη του μιλιταρισμού, αντιλαμβάνονται όμως ότι σε ένα διεθνές περιβάλλον όπου τα κυρίαρχα έθνη-κράτη μπορούν να επιδιώξουν ίδια συμφέροντα, οι πιθανότητες σύγκρουσης αυτών των συμφερόντων αυξάνονται. Προτείνουν λοιπόν ότι η εθνική αλληλεξάρτηση και η προώθηση της αμοιβαίας συνεργασίας μπορούν να βοηθήσουν στην αυτοσυγκράτηση, καθώς η οικονομική αλληλεξάρτηση καθιστά το κόστος μιας σύγκρουσης αποτρεπτικό παράγοντα. Στα πλαίσια αυτά προάγεται η δημιουργία υπερεθνικών οργανισμών με στόχο την εγκαθίδρυση ευταξίας στη διεθνή σκηνή, μέσω της υπακοής κοινά αποδεκτών κανόνων και της αρχής της ‘συλλογικής ασφάλειας’ (Heywood, 2007, σ.329-330).
Επίσης η φιλελεύθερη προσήλωση στην αξία του ατόμου ανεξάρτητα από φυλή, πίστη, προέλευση και έθνος και ο σεβασμός στα ατομικά δικαιώματα, καθιστούν τον λαό αρκετά ισχυρό έναντι της εθνικής κυριαρχίας χωρίς να εκτοπίζεται η πίστη στον εθνικό πολιτικό σχηματισμό. Για τους φιλελεύθερους εθνικιστές, τα οικουμενικά ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν ελάχιστες προδιαγραφές για το σχηματισμό ενός διεθνούς νόμου και απαιτούν τη συμμόρφωση των επιμέρους εθνών (Heywood, 2007, σ.331).
Τα φιλελεύθερα κράτη, προάγουν την ‘ισχνή’ μορφή εθνικής ταυτότητας, όπου οι άνθρωποι μοιράζονται ένα αίσθημα κοινής ιστορίας και γλώσσας, συμμετέχοντας στους ίδιους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς εξαρτώντας την επιβίωσή τους από τη μελλοντική διατήρηση των θεσμών αυτών. Με σημείο αναφοράς σε ένα κοινό μέλλον, αναγνωρίζουν τον διπλανό τους ως μέλος της ίδιας κοινωνίας μοιραζόμενοι το αίσθημα του συνανήκειν. Αυτή η ισχνή μορφή ταυτότητας δίνει έμφαση στην εθνική αλληλεγγύη, χωρίς απαίτηση πολιτισμικής εξομοίωσης και προάγει την εκπλήρωση των υποχρεώσεων κάθε πολίτη όπως αυτές απορρέουν από το κράτος δικαίου (Kymlicka, 2005, σ.387-389 και Berlin, 2003 σ.597).
ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΕΡΙ ΤΗΣ
ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
Το έθνος στο
παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον
Ειδικότερα μετά το Β’ Παγκόσμιο η
προσπάθεια για την επίτευξη ουσιαστικής και βιώσιμης ειρήνης διεθνώς, οδήγησε
στην ανάπτυξη και εγκαθίδρυση υπερεθνικών σχημάτων, θεσμών και οργανισμών. Η
σχετική εκχώρηση αρμοδιοτήτων σε διεθνή μορφώματα, στηρίχθηκε στην ιδέα ότι η
κοινή συνεργασία και αλληλεξάρτηση των αυτόνομων κρατών υπό ενωμένη δράση, θα
αντιμετώπιζε επιτυχέστερα την μεμονωμένη επιθετικότητα σε όλους τους τομείς (Heywood, 2007, σ.330-331).Επιπλέον η αναγνώριση κοινών προβληματισμών σχετικά με το περιβάλλον και την οικονομική παγκοσμιοποίηση, εντείνει τη δημιουργία διεθνών οργανισμών αλλά και την ανάγκη να περιληφθούν αναδιανεμητικές πρωτοβουλίες προς τις φτωχότερες χώρες. Όλα αυτά όμως απαιτούν με τη σειρά τους μια αντίληψη περί δημοκρατίας και δικαιοσύνης πέρα από τα εθνικά όρια και τις θεωρητικές συλλήψεις που δοκιμάστηκαν έως σήμερα μόνο σε εθνικό επίπεδο (Kymlicka, 2005, σ.435).
Η διεθνοποίηση της πολιτικής και οικονομικής ζωής οδηγεί στη συνεχιζόμενη κυριαρχία των υπερεθνικών οργανισμών με ολοένα και μειούμενη δυνατότητα ευελιξίας των μεμονωμένων εθνών. Η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση όπως εκφράζεται σήμερα σε τεχνολογικό, οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο, μειώνει τα στοιχεία εθνικής διαφοροποίησης. Η υλική ευημερία απαιτεί οικονομικές πολιτικές που υπερβαίνουν τις εθνικές επιλογές στα πλαίσια των ενιαίων αγορών. Τα ταξίδια και ο τουρισμός, η διαδραστική ενημέρωση και το διαδίκτυο, ο κινηματογράφος και τα μήντια, συντελούν στην θεωρητική ομογενοποίηση της παγκόσμιας καθημερινότητας των πολιτών (Heywood, 2007, σ.336 και Hobsbawm, 1994, σ.252-253).
Το ερώτημα είναι υπό ποίους όρους γίνεται αυτό και με ποιες προδιαγραφές. Εάν δηλαδή η δυτική κουλτούρα ως έκφραση ενός ‘ανώτερου’ πολιτισμού, (του πολιτισμού του επικρατούντος οικονομικά ?) διεισδύει (με όχημα τις αγορές ?) στις ‘κατώτερες’ εθνικές παραδοσιακές συμπεριφορές, αλλοιώνοντας τα τοπικά χαρακτηριστικά των λαών και εν τέλει ‘θολώνοντας’ τα όρια εθνικής διαφοροποίησης (χωρίς αυτό απαραίτητα να επηρεάζει τις ‘σκληρές’ παραμέτρους όπως η γλώσσα και η θρησκεία). Έτσι στην Ταϋλάνδη παρακολουθούν δορυφορικά με πάθος τις αγγλικές ποδοσφαιρικές ομάδες παρά τις δικές τους, στα Σκόπια ακούνε πρωτίστως ελληνική λαϊκοποπ μουσική και στην Κολομβία βλέπουν ανελλιπώς τις αμερικάνικες ταινίες (έστω και μεταγλωττισμένες).
Αυτή η παγιωμένη πλέον κατάσταση μπορεί όμως να τροφοδοτήσει τα αντανακλαστικά συντηρητικών εθνικιστών, που με το επιχείρημα της προάσπισης των παραδοσιακών μορφών έκφρασης και τρόπου ζωής, θα βρουν στέγη σε ακραίες πολιτικές εκφράσεις με επιθετική τάση. Έτσι παρατηρείται ακόμα και στους κόλπους της ‘πολιτισμένης’ Ευρώπης η τάση ανάδειξης θρησκευτικών, φυλετικών, γλωσσικών και γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων μεταξύ ομάδων που υποθάλπουν το ενδεχόμενο εθνοτικών συγκρούσεων (Heywood, 2007, σ.337). Μιλούμε δηλαδή για έναν εθνοπολιτισμικό συχνά επεκτατικό εθνικισμό που καλλιεργεί διχαστικά διλλήματα και πατριωτικές κορώνες ενός νοσταλγικού παρελθόντος κι ενός εθνικού μεγαλείου και ιστορίας που χωρίζει τους λαούς σε ‘εμάς’ κι ‘εκείνους’ (Heywood, 2007, σ.315-317 και Hobsbawm, 1994, σ.237).
Αυτό όμως δεν είναι παρά μια εύκολη και ενστικτώδης επιλογή που εκμεταλλεύεται αρχέγονα μυστικιστικά συναισθήματα. Η πρόκληση για τα εθνικά κράτη είναι να επιβεβαιώσουν την εσωτερική συνοχή και την ταυτότητά τους στο ρευστό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον ως ισότιμα μέλη, στα πλαίσια πανανθρώπινων και συλλογικά αποδεκτών διεθνών κανόνων.
Ο ρόλος του
έθνους στις υπερεθνικές συνεργασίες
Αυτό που κατέστη σαφές από νωρίς ήταν
ότι οι πολίτες των εμπλεκόμενων σε υπερεθνικά σχήματα χωρών δεν είχαν ενεργό
συμμετοχή, άποψη ή ενημέρωση για τις διεθνείς πρωτοβουλίες. Συνεπώς δεν υπήρξε
κατάλληλη νομιμοποίηση των διεθνών διαδικασιών και εντάθηκε το λεγόμενο
‘δημοκρατικό έλλειμμα’ καθιστώντας τις ‘εθνικού’ τύπου θεωρίες ανεπαρκείς για τα
υπερεθνικά σχήματα. Έτσι τα σχήματα αυτά εξελίσσονται ερήμην των πολιτών στη
βάση των διακυβερνητικών σχέσεων των κρατών που τα κατασκεύασαν. Ενώ λοιπόν
αυξάνεται ο αριθμός και η επίδραση των υπερεθνικών θεσμών, δεν υπάρχει το
κατάλληλο θεωρητικό υπόβαθρο περί των δικαιωμάτων των πολιτών και της δικαιοσύνης
γενικότερα (Kymlicka, 2005, σ.435-436).Η ΕΕ αποτελεί παράδειγμα για τα φαινόμενα έλλειψης δημοκρατικής νομιμότητας, όπου εγείρονται ουσιώδη διλλήματα περί της ανάγκης ή μη ενίσχυσης της εθνικής υπόστασης εντός των κόλπων της. Αυτό οφείλεται στα διαφορετικά κέντρα λήψης αποφάσεων όπου άλλα κατέχουν νομιμοποίηση μέσω άμεσης εκλογής (Κοινοβούλιο) και άλλα έμμεση (Επιτροπή και Συμβούλιο Υπουργών). Η προσέγγιση που απομακρύνεται από την εθνικιστική αντίληψη, θέλει την ενίσχυση της άμεσης λογοδοσίας της ΕΕ προς τους πολίτες με ενίσχυση του Κοινοβουλίου. Η περισσότερο εθνικιστική προσέγγιση θέλει τις εθνικές κυβερνήσεις της ΕΕ να επωμίζονται περεταίρω υποχρέωση λογοδοσίας προς τους πολίτες κάθε κράτους, για τις ενέργειες των εκπροσώπων τους στα ευρωπαϊκά όργανα (Kymlicka, 2005, σ.437).
Χωρίς να απαιτείται αυτή τη στιγμή να κάνουμε τη ‘σωστότερη’ επιλογή, είναι αυτονόητο ότι τελικά την απάντηση κάθε φορά τη δίνουν οι ίδιοι οι λαοί με τη στάση τους. Παρατηρείται λοιπόν μια από τα κάτω αδιαφορία για τα θέματα που απασχολούν την ΕΕ ως οργανισμό. Ο κάθε λαός δείχνει να ενδιαφέρεται μόνο για εκείνα τα θέματα που επηρεάζουν την κατάστασή του στο εσωτερικό του κράτους όπου ανήκει ή έστω για όσα επηρεάζουν τη συνολική θέση του κράτους τους στο εσωτερικό της ΕΕ. Η δημοκρατικού τύπου συζήτηση μεταξύ των λαών για τα κοινά ζητήματα είναι ελάχιστη και εξωθεσμική (φόρουμ, διαδίκτυο). Η ανησυχία των πολιτών για το μέλλον τους δεν υπόκειται στις προδιαγραφές της κοινής ευρωπαϊκής τους ταυτότητας, αλλά στις επιμέρους θεωρήσεις που έχει ο καθένας βάσει της εθνικής τους υπόστασης (Kymlicka, 2005, σ.437).
Το χάσμα λοιπόν μεταξύ των πολιτών και του Κοινοβουλίου μεγαλώνει, αφού οι ευρωβουλευτές δεν έχουν ενσωματωθεί στη συνείδηση του κόσμου ως εκπρόσωποι του. Σε κάθε περίπτωση δεν έχει καταφέρει να αναλάβει το ρόλο που έχουν τα αντίστοιχα εθνικά κοινοβούλια ως εργαλεία αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που συνδέουν το λαό με τα εκτελεστικά όργανα και προωθούν τα αιτήματά του. Παραμένει έτσι ένα απόμακρο και αναξιοποίητο όργανο που πασχίζει να ισχυροποιήσει την παρουσία του (Λεοντίδου κ.α., 2008, σ.173 και Majone, 2006, σ.7).
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ : Πόσο
επίκαιρος είναι ο Εθνικισμός εντός της Ευρωπαϊκής οικογένειας?
Επιπλέον οι παρατηρημένες συμμαχίες που λαμβάνουν χώρα στο Ευρ.Κοινοβούλιο μεταξύ των παρατάξεων, γίνονται όχι σε επίπεδο ιδεολογικό ως προς την ευρωπαϊκή προοπτική, αλλά σε επίπεδο εθνικό προκειμένου να προωθηθούν τα συμφέροντα συγκεκριμένων κρατών ή ομάδων στη σύνταξη σχεδίων και κανονισμών. Οι ευρωπαίοι πολίτες αδιαφορούν και απέχουν από τις ευρωεκλογές γιατί πρακτικά έως τώρα, δεν έχουν δει να αντιστοιχίζονται οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι τους με τη φιλοσοφία των αποφάσεων σε ιδεολογικό επίπεδο αλλά πρωτίστως σε εθνικό. Εν ολίγοις δεν μεταφράζεται η πολιτική βούληση του ευρωπαίου, γιατί διαμεσολαβείται μέσα από διεργασίες που αφαιρούν την ιδεολογική εκπροσώπηση (Follesdal & Hix, 2006, σ.553).
Συχνά η απροθυμία των ίδιων των πολιτών να επιδιώξουν την ενίσχυση της εκδημοκράτισης των ευρωπαϊκών οργάνων γίνεται και για πρακτικούς λόγους (είτε κατευθυνόμενα είτε αυθόρμητα), υπό τον κίνδυνο της απώλειας της εθνικής αρνησικυρίας (και άρα απώλειας των εθνικών επιδιώξεων στο βωμό του ευρωπαϊκού συμφέροντος), πράγμα που καθιστά προς το παρόν τις δομές του έθνους-κράτους στέρεες (Kymlicka, 2005, σ.438). Υπό αυτή την έννοια, τα έθνη παίζουν ακόμα το σημαντικότερο ρόλο στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, τόσο ώστε να μην υπάρχει ομογενοποιημένη ευρωπαϊκή συνείδηση που να υποσκελίζει τις εθνικές ιδιαιτερότητες, προς όφελος της καθαρής πολιτικής ιδεολογίας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ανάλογα φαινόμενα παρατηρούνται στα περισσότερα υπερεθνικά σχήματα που απαιτούν την συνεργασία των συμμετεχόντων και την εκχώρηση αρμοδιοτήτων για τη λήψη κοινών αποφάσεων, συμπεραίνουμε ότι μάλλον ενισχύεται παρά αποδυναμώνεται ο ρόλος του έθνους, εν μέσω του παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος, καθιστώντας τον φιλελεύθερο πολιτικό εθνικισμό σταθερά επίκαιρο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
· FOLLESDAL, A., & HIX, S. (2006), ‘Why there is a democratic deficit in the EU: A response to Majone and Moravcsik’, Journal of Common Market Studies, Vol 44, No 3, σελ. 533-562. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-5965.2006.00650.x/pdf
· HEYWOOD, A., (2007), Πολιτικές Ιδεολογίες, Μτφρ. Χ. Κουτρής, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Επίκεντρο.
· HOBSBAWM, E. J., (1994), Έθνη και Εθνικισμός από το 1780 Μέχρι Σήμερα, μτφρ. Χ. Ναντρις, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα.
· KEDOURIE, E., (1999), Ο Εθνικισμός, μτφρ. Σπύρος Μαρκέτος, Εκδόσεις Κατάρτι, Αθήνα.
· KYMLICKA, W., (2005), Η πολιτική Φιλοσοφία της Εποχής μας, Μτφρ. Γ. Μολύβας, Αθήνα, Εκδόσεις Πόλις.
· ΛΕΚΚΑΣ, Π., (2001), Το παιχνίδι με το Χρόνο : Εθνικισμός και Νεοτερικότητα, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
· ΛΕΟΝΤΙΔΟΥ, Λ. και λοιποί (2008), Η Ευρωπαϊκή Ένωση την Αυγή της Τρίτης Χιλιετίας: Θεσμοί, Οργάνωση και Πολιτικές, Πάτρα, Εκδόσεις ΕΑΠ.
· MAJONE, G. (2006), ‘Is the European constitutional settlement really successful and stable?’, Notre Europe, October 2006. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.notre-europe.eu/uploads/tx_publication/Moravcsik-reponse-Majone-en_02.pdf
· ΜΑΡΚΕΤΟΣ, Σ., (2002), Εισαγωγή στη Μελέτη των Πολιτικών Ιδεολογιών - Εγχειρίδιο Μελέτης, Πάτρα, Εκδόσεις ΕΑΠ.
© ΙZ 2012