ΕΠΟ 41 (Εξελίξεις Ευρ.Πολιτισμού τον 20ο αι.) - 1/2012

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012

ΘΕΜΑ

 «Παρουσιάστε κριτικά τις απόψεις του Εμίλ Ντουρκχάιμ για τη Νεωτερικότητα»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

◦ ΕΙΣΑΓΩΓΗ                                                                                                                 
◦ Η κοινωνιολογία του Durkheim ως επιστήμη της νεωτερικότητας                      
◦ Η μεθοδολογική προσέγγιση της Νεωτερικότητας                                
◦ Βασικές έννοιες για τη σύσταση της νεωτερικής κοινωνίας     
◦ ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: Η κοινωνική συνοχή στη νεωτερικότητα                  
◦ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ                                                                                   
 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

            Το παρόν θέμα πραγματεύεται τη θεωρία του Durkheim και τη σχέση της με την νεωτερική προσέγγιση της κοινωνικής οργάνωσης. Στόχος της εργασίας είναι να εξετάσει τον κεντρικό πυρήνα της θεωρίας του Durkheim για τον καταμερισμό εργασίας, την αλληλεγγύη και την ανομία προκειμένου να τεκμηριωθεί η σύνδεση των τρόπων διαπλοκής των ατόμων στη σύγχρονη κοινωνία καπιταλιστικού τύπου και τα φαινόμενα ανομίας και παθογένειας που ταλανίζουν τη βιομηχανική και μετα-βιομηχανική κοινωνία.

            Αρχικά θα παρουσιαστεί η άποψη του Durkheim για την κοινωνιολογία ως κατεξοχήν επιστήμη των κοινωνικών ζητημάτων και θα σχηματοποιηθεί το πλαίσιο βασικών επιρροών που συνετέλεσαν στη διαμόρφωση των εννοιών που θα παρουσιαστούν στη συνέχεια.

            Ακολούθως θα αναφερθεί σύντομα η μεθοδολογική προσέγγιση του Durkheim προκειμένου να επισημανθούν οι συνδέσεις και οι επιλογές του για τη σύνθεση του κεντρικού πυρήνα της επιχειρηματολογίας του.

            Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν κριτικά οι βασικές έννοιες που χρησιμοποιεί ο Durkheim για να καταδείξει τη διαφοροποίηση της νεωτερικής κοινωνίας από τα προγενέστερα μορφώματα. Η ανάλυση θα περιλαμβάνει τον καταμερισμό εργασίας, τις μορφές αλληλεγγύης και τον τρόπο που επιφέρουν φαινόμενα παθογένειας.

            Εν κατακλείδι, ‘αντί επιλόγου’ θα γίνει προσπάθεια να σκιαγραφηθεί το ζήτημα της κοινωνικής συνοχής και θα εκφραστεί προσωπική άποψη για τη δυνατότητα της νεωτερικής οργάνωσης να διασφαλίσει την σύνθεση, την συλλογικότητα και τη σύμπνοια των σύγχρονων ‘οικονομικών’ ανθρώπων.

 

Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ DURKHEIM ΩΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ

            Ο Durkheim επιχείρησε να θεμελιώσει την κοινωνιολογία ως μια αυτόνομη και έγκυρη επιστήμη που μελετά τα κοινωνικά φαινόμενα και τα ερωτήματα που αναπτύσσονται πιεστικά κατά τη μετάβαση στον 20^ο αι. Μέσα από τις κοινωνικές αναταραχές της εποχής του ο Durkheim διαμορφώνει ένα πλαίσιο ιδεών που θέτει την ‘επιστήμη των κοινωνιών’ ως μια ιστορική αναγκαιότητα συνυφασμένη με την αποκατάσταση της κοινωνικής ευταξίας. Με τη μεθοδική μελέτη και ανάλυση των εμπειρικών στοιχείων που συνθέτουν τα κοινωνικά γεγονότα, προσδοκούσε την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων που χαρακτηρίζουν την ιστορική αυτή μετάβαση στη νεωτερικότητα (Φραγκόπουλος, 2005, 180 και Γάγγας, 2008, 2 και Αντωνοπούλου, 2008, 159).

            Απώτερος στόχος λοιπόν είναι να βρεθεί μια ηθικά αποδεκτή διέξοδος στα κοινωνικά προβλήματα, μέσα από μία διαδικασία γένεσης εφαρμόσιμων συμπερασμάτων που να μπορούν να κατευθύνουν την κοινωνική δράση, θέτοντας ρυθμιστικές αρχές στη νεωτερική κοινωνία. Όπως ο ίδιος αναφέρει στον Κοινωνικό Καταμερισμό της Εργασίας, προσπαθεί να εφαρμόσει τη μέθοδο των θετικών επιστημών στην ηθική, για να αντιμετωπίσει τις αντιθέσεις που παρατηρούνται στη ζωή και να αποκαταστήσει την κοινωνική αρμονία. Για να θεμελιώσει την ηθική στις νεωτερικές συνθήκες θα πρέπει όπως αναγνωρίζει, να εξετάσει την ένταση ανάμεσα στη συλλογικότητα και την ατομικότητα (Αντωνοπούλου, 2008, 160 και Γάγγας ο.π.).

            Η σχέση του ατόμου με το σύνολο έπαιξε κομβικό ρόλο στη σκέψη του καθώς αντανακλά το βασικό δίλλημα της εποχής του, ατομισμός (δηλαδή καπιταλισμός) ή κοινωνικό σύνολο (δηλαδή σοσιαλισμός) ? Ο ίδιος παίρνει θέση υπέρ του δεύτερου χωρίς να παραβλέπει τη σημασία του πρώτου. Γι’ αυτό και διαχωρίζει τον ατομισμό σε ‘ωφελιμιστικό’ δηλαδή αρνητικά εγωιστικό και σε ‘ηθικό’ που προάγει την ελεύθερη ατομική πρωτοβουλία για δικαιώματα και ελευθερίες (Διαφωτιστικές αξίες της Γαλλικής Επανάστασης όπως ελευθερία-ισότητα-αξιοπρέπεια). Ο τελευταίος μπορεί να συνυπάρξει με τις ιδέες και τους θεσμούς που υπηρετούν το γενικό καλό (όπως κράτος, εκπαίδευση, κλπ.) (Αντωνοπούλου, 2008, 160-162 και Γάγγας, 2008, 3 και Κονιόρδος, 2010, 21).

            Ο Durkheim έχει δεχτεί φιλοσοφικές επιρροές που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της γενικής του θεώρησης για τη νεωτερικότητα, τις προκλήσεις, τα προβλήματα και την ηθική της συγκρότηση. Με αφετηρία τον Αριστοτέλη κρίνει ότι η νεωτερικότητα συγκροτείται με αναφορά στον καταμερισμό της κοινωνικής εργασίας, ενώ από τον Καντ αντλεί ηθικά και πολιτικά επιχειρήματα με κυριότερο την ιδέα συμφιλίωσης της αναγκαιότητας και της ελευθερίας. Υποστηρίζει ότι υπάρχει μια ιδέα ελευθερίας διαφορετική από την αυθαίρετη βούληση και μια ιδέα αιτιότητας που μαζί σχηματίζουν μια οργανικότητα, όπου κάθε μέρος της αποτελεί ταυτόχρονα σκοπό και μέσο. Τα μέρη αυτά συνολικά διαθέτουν μια δύναμη βάσει της οποίας κατασκευάζεται ο τύπος της οργανικής κοινωνίας. Η κοινωνία ως οργανική ολότητα σχετίζεται με την χεγκελιανή θεώρηση περί κοινωνικής ηθικότητας και την πρόσληψη της νεωτερικής κοινωνίας ως ηθικό σύστημα. Μέσα από τις σχέσεις των διάφορων θεσμών (οικογένεια, κράτος, αγορά) εκφράζονται συγκεκριμένες βαθμίδες και προϋποθέσεις ελευθερίας. Η σταθεροποίηση όμως της οργανικής αλληλεγγύης έχει και παθολογικές εκφράσεις, καθώς η απεριόριστα ελεύθερη βούληση, υποκινεί την ικανοποίηση των άκρατων επιθυμιών. Η ελεύθερη εγωιστική βούληση ενέχει τον κίνδυνο θόλωσης των ορίων και των κανόνων του εφικτού, αλλά και της σύγχυσης της αλήθειας με τη χρηστικότητα (Γάγγας, 2008, 4-6).

            Για τον Durkheim ο άνθρωπος είναι ένα ον αυθόρμητα κοινωνικό που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας όπου γεννιέται. Η λατρεία της ατομικότητας αποτελεί νεωτερική εκδήλωση της βιομηχανικής κοινωνίας, μια ηθική επιταγή της αστικής κοινωνίας, συνυφασμένη με τους δημοκρατικούς θεσμούς και την αγορά. Ο ηθικός ατομισμός είναι λοιπόν προϊόν της κοινωνίας και αποτελεί μια μορφή ‘συλλογικής συνείδησης’ δηλαδή ένα πλέγμα κοινών ιδεών, αντιλήψεων και πεποιθήσεων για το ρόλο του ατόμου που επιδρά εξαναγκαστικά. Το ανθρώπινο ον έχει προσλάβει στη νεωτερική κοινωνία μια επίκτητη ιερότητα ως επίκεντρο της κοινωνικής συνείδησης. Με σαφή επιρροή από τον Ρουσσώ ο Durkheim αποδέχεται την ύπαρξη μιας ‘γενικής βούλησης’ πέρα και πάνω από την ατομική, που παντρεύει την ηθική της συλλογικής συνείδησης με την ελεύθερη νεωτερική κοινωνία. Με την έννοια της αλληλεξάρτησης θεωρεί ότι επιτυγχάνεται η μετάβαση στην οργανωμένη κοινωνία (Αντωνοπούλου, 2008, 162-164 και Γάγγας, 2008, 4 και Φραγκόπουλος, 2005, 181).

 

Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ

            Ο Durkheim αναδεικνύει την επαφή της ηθικής φιλοσοφίας με την κοινωνική πραγματικότητα και την ανάγκη θεμελίωσης της κοινωνιολογίας ως ‘επιστήμης της ηθικής’, καθώς είναι η μόνη επιστήμη που μπορεί να κατανοήσει τη νεωτερική κοινωνία δίνοντας απαντήσεις στα ζητήματα της ηθικο-πολιτικής σύστασής της. Αν και η θέση του ομοιάζει με την θετικιστική προσέγγιση του Κοντ εντούτοις διαφέρει μεθοδολογικά. Ο καταμερισμός εργασίας συνεισφέρει στη δημιουργία κοινωνικής συνοχής, όχι όμως επειδή η αλληλεγγύη αποτελεί συνέπεια μιας συμφωνίας (συμβολαιακής) των επιμέρους ατομικών συμφερόντων. Ασκώντας κριτική στον Σπένσερ και τον ατομικισμό της πολιτικής οικονομίας, θεωρεί ότι μια τέτοια εγωιστική αλληλεγγύη χωρίς κανονιστικά όρια είναι επισφαλής και ανεπαρκής. Η κοινωνία είναι μια δεσμευτική έννοια όπου οι κοινωνικές αξίες και οι κανόνες δεν ανάγονται στις ατομικές συνειδήσεις, ούτε εξηγούνται γενετικά αλλά εντοπίζονται στις συνεργατικές πρακτικές και δράσεις ασκώντας στα άτομα μια εξωτερική δεσμευτική ισχύ (Γάγγας, 2008, 6-7 και Αντωνοπούλου, 2008, 168&171).

            Ο Durkheim θεωρεί τον εαυτό του ορθολογιστή και την κοινωνιολογία ως μια επιστημονική θεμελίωση της ηθικής. Η μεθοδολογία του συνίσταται στο να θεμελιώνει την κοινωνιολογία ως αυτόνομη επιστήμη, να εξάγει μέσα από το κοινωνικό στοιχείο το αίτημα για δεσμευτικότητα έναντι του νεωτερικού ατομικισμού, να θέτει το κοινωνικό ως υπέρβαση του ατομικού μέσα από τις πράξεις και τις σκέψεις των δρώντων και τέλος να ορίζει το αντικείμενο της κοινωνίας ως κάτι ελεύθερο και ανολοκλήρωτο. Για να αποφύγει την εξήγηση των κοινωνικών φαινομένων με ατομικιστικά μοντέλα εισάγει την έννοια των ‘κοινωνικών γεγονότων’. Πρόκειται για ιδιότητες της κοινωνίας (δίκαιο, έγκλημα, κλπ.) με συγκεκριμένες ποιότητες (γενικότητα, εξωτερικότητα, κλπ.) (Γάγγας, 2008, 7-8 και Αντωνοπούλου, 2008, 165).

             Τα κοινωνικά γεγονότα πρέπει να προσεγγίζονται όπως και τα φυσικά μέσα από στατιστικές, ιστορικές και εθνολογικές αναλύσεις και συγκρίσεις. Εκ πρώτης αυτό ακούγεται θετικιστικό όμως ο Durkheim αναζητά τα ‘κανονικά’ κοινωνικά γενονότα, στη βάση της αριστοτελικής ηθικής αναζήτησης της σταθερότητας στις κοινωνικές σχέσεις. Σε αντιδιαστολή με το παθολογικό, το κανονικό γεγονός είναι εκείνο που η ελεύθερη βούληση των ατόμων αναγνωρίζει ως δεσμευτικό. Η αναζήτηση της κανονικότητας αποτελεί βασικό συστατικό της νεωτερικής κοινωνικής οργάνωσης (Γάγγας, 2008, 7-8).

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

 Καταμερισμός εργασίας & αλληλεγγύη

            Ο Durkheim προσεγγίζει την κοινωνία αναπτυξιακά μέσα από εξελικτικά επίπεδα. Στο έργο του Καταμερισμός της Κοινωνικής Εργασίας αναλύει τους δύο κυρίαρχους τύπους κοινωνίας ενώ παράλληλα θεμελιώνει μια ηθική κοινωνική θεωρία. Ο παραδοσιακός τύπος κοινωνίας είναι ‘μηχανικός’ γιατί εξασφαλίζει την ενότητά του μέσα από την ομοιογένεια των μερών του και την έλλειψη ελευθερίας. Ο ‘νεωτερικός’ τύπος κοινωνίας διέπεται από έναν ατομικισμό που συγκροτείται ως συλλογικό ενδιαφέρον και προκύπτει αυθόρμητα και οργανικά. Στην πολύπλοκη νεωτερική κοινωνία η ατομικότητα προϋποθέτει ένα πλέγμα κοινωνικών σχέσεων που να εξασφαλίζουν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, ελευθερία έκφρασης, ανάδειξη των ατομικών δεξιοτήτων και την ανάγκη εκπαίδευσης, σε συνθήκες δημοκρατίας και δικαιοσύνης. Μόνο έτσι η συλλογική συνείδηση αφήνει περιθώριο ευέλικτης ανάπτυξης της ετερότητας (Γάγγας, 2008, 10 και Αντωνοπούλου, 2008, 164).

            Η κοινωνική πρόοδος επέρχεται μέσα από τη σύζευξη και τον αναδιπλασιασμό του ατομικού εαυτού και της ενότητας και σύνδεσμος μεταξύ των δύο είναι ο καταμερισμός της κοινωνικής εργασίας. Ο καταμερισμός αυτός προκύπτει ως δομικό στοιχείο της νεωτερικής κοινωνίας αλλά και ως συλλογική έκφραση αλληλεξάρτησης των μερών της. Η ελευθερία εδράζεται σε κοινωνικές σχέσεις που αποτελούν κοινωνικούς θεσμούς. Η ηθική προσταγή της νεωτερικότητας ζητά από τα άτομα να λειτουργήσουν όπως απαιτεί η λειτουργία τους στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό εισάγει μια θεωρία κοινωνικής συνοχής μέσα από σχέσεις αναγνώρισης. Επειδή η νεωτερικότητα ταυτίζεται με τη δημοκρατία της οποίας χαρακτηριστικό είναι η ελεύθερη επικοινωνία, ο Durkheim θεωρεί ότι η κοινωνία συλλαμβάνεται ως ένα θεσμικά και ηθικά διαφοροποιημένο σύστημα όπου οι πολίτες ελέγχουν τους όρους ρύθμισης του κοινωνικού βίου τους (Γάγγας, 2008, 11).

            Σε αυτό το σύστημα ο ρόλος του κράτους είναι ουσιώδης γιατί το κράτος διασφαλίζει τη μνήμη της συλλογικότητας και τους όρους συγκρότησης της ελεύθερης κοινωνίας. Σε κάθε ένα τύπο κοινωνίας (μηχανικό ή νεωτερικό) υπάρχει μια μορφή αλληλεγγύης που πραγματώνει τους ηθικούς σκοπούς. Η μηχανική αλληλεγγύη τους πραγματώνει αυθόρμητα και αδιαμεσολάβητα ενώ η οργανική απαιτεί μια ενότητα που να διατηρεί το στοιχείο της ετερότητας. Οτιδήποτε μετριάζει τον εγωισμό και αποτελεί μορφή αλληλεγγύης για τον Durkheim είναι ηθικό, με αποκορύφωμα στη νεωτερική κοινωνία το σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ο καταμερισμός εργασίας αποτελεί ουσιαστικό όρο της κοινωνικής αλληλεγγύης αφού το άτομο μέσα από αυτόν αντιλαμβάνεται, αποδέχεται και τελικά επιδιώκει την εξάρτησή του από την κοινωνία (Γάγγας, 2008, 12 και Φραγκόπουλος, 2005, 182 και Αντωνοπούλου, 2008, 181-182).

Μορφές νεωτερικής παθογένειας

            Ο καταμερισμός εργασίας συνοδεύεται από κοινωνικά προβλήματα που καταδεικνύουν τον ατελή χαρακτήρα της οργανικής αλληλεγγύης. Βασικό νεωτερικό πρόβλημα για τον Durkheim είναι η ανομία που εκδηλώνεται με διάφορες παθογένειες όπως η ανισότητα, η αδικία, η γραφειοκρατία και γενικά η κατάπτωση των όρων της κοινωνικής ζωής. Η ανομία έχει ένα ηθικό προσδιορισμό που αναφέρεται σε εκδηλώσεις υπέρογκου εγωισμού. Για τον Durkheim η απορύθμιση του καταμερισμού εργασίας αποτελεί άρνηση της αλληλεγγύης υπό συνθήκες καπιταλιστικής οργάνωσης. Ο ‘ανομικός καταμερισμός εργασίας’ συνδέεται με τη σύγκρουση κεφαλαίου και εργασίας που χαρακτηρίζει τον καπιταλισμό. Δεν εξαντλείται όμως στην οικονομική σφαίρα καθώς και στο επίπεδο των επιστημών η απόλυτη εξειδίκευση οδηγεί σε κατακερματισμό της γνώσης και σχετικισμό (Γάγγας, 2008, 13).

            Επίσης σε καθεστώς καπιταλισμού η ταχεία ανάπτυξη των δυνάμεων της οικονομίας υπό καθεστώς βιομηχανοποίησης, δημιουργεί προβλήματα συντονισμού και απροσδιοριστίες που απορρυθμίζουν και εξασθενούν τα συλλογικά συναισθήματα. Η πληθώρα αλληλοσυγκρουόμενων παραγόντων εμποδίζει τις κυβερνήσεις να ρυθμίσουν τις αγορές πλήρως, ειδικότερα δε λόγω των συνθηκών άνισου ανταγωνισμού που επικρατούν. Η εξασθένηση της συλλογικής συνείδησης θεωρείται κανονικό φαινόμενο για τη νεωτερική μετάβαση, καθώς η οργανική αλληλεγγύη δεν έχει ακόμα σταθεροποιηθεί. Η θέσπιση κανόνων αποτελεί προέκταση του καταμερισμού εργασίας γιατί δεν αναφέρονται στα μεμονωμένα άτομα που συνενώνονται μέσω ανταλλαγών στην αγορά, αλλά στο συσχετισμό λειτουργιών και τρόπων δράσης που συνδέονται με τους γενικούς όρους της κοινωνικής ζωής (Γάγγας, 2008, 13-14 και Αντωνοπούλου, 2008, 187).

            Ο ‘εξαναγκαστικός καταμερισμός εργασίας’ αποτελεί έναν άλλο παθολογικό τύπο όπου η ύπαρξη κανόνων δεν αρκεί για να αποκαταστήσει τη λειτουργία του απορρυθμισμένου κοινωνικού συστήματος. Ο καταμερισμός και η κατανομή εργασιών δεν συνεπάγεται αυτόματα την αλληλεγγύη, γι’ αυτό πρέπει να διασφαλίζεται πρωτίστως ο κοινωνικός ρόλος ατόμων και ομάδων. Η ανισότητα που παρατηρείται ανάμεσα στην κατανομή των δραστηριοτήτων στα άτομα και στις προσωπικές τους δεξιότητες, δημιουργεί πρόβλημα δικαιοσύνης που καθιστά την αλληλεγγύη επισφαλή. Η αυθορμησία με την οποία κάθε κοινωνική αξία αξιολογείται σε πραγματικές διαστάσεις, παρατηρείται στην κοινωνία όταν ταλέντα και δεξιότητες αναπτύσσονται ελεύθερα και ισότιμα (Γάγγας, 2008, 14 και Αντωνοπούλου, 2008, 210-211).

            Στη νεωτερική κοινωνία η συλλογική συνείδηση έχει απολέσει την ισχύ της επιτρέποντας σε φυγόκεντρες δυνάμεις εγωιστικών συμφερόντων να εξωτερικευτούν, ενισχύοντας το πρόβλημα δικαιοσύνης που περιγράφηκε. Η κοινωνική οργάνωση χάνει τον υπερβατικό της χαρακτήρα και ανάγεται σε ανθρώπινο επίπεδο χωρίς να μπορεί να περάσει αξίες που να επιτρέπουν την αμοιβαία συνεργασία των ατόμων. Όταν εμποδίζεται η δίκαιη ανταμοιβή της εργασίας, οδηγούμαστε σε μια ανισσόροπη ανταλλαγή που εξισορροπείται μόνο με την εξωτερική παρέμβαση του κεφαλαίου. Οι δεσμεύσεις αίρουν το ιδεώδες της δικαιοσύνης στην ανταλλαγή των κοινωνικών αξιών. Η δικαιοσύνη αποτελεί ένα νεωτερικό ιδανικό που καθιστά τις σχέσεις ισόνομες διασφαλίζοντας την ανάπτυξη των κοινωνικά χρήσιμων δυνάμεων (Γάγγας, 2008, 14-15).

            Σε σχέση με την κρίση της νεωτερικής κοινωνίας ο Durkheim ασχολείται με την έννοια της αυτοκτονίας που ως ενέργεια θέτει σε αμφισβήτηση την ηθική συνοχή της κοινωνίας αλλά και την ατομική ευμάρεια. Ως προς τους τύπους αυτοκτονίας ο Durkheim δικρίνει την ‘αλτρουιστική’ που εμφανίζεται σε κοινωνίες με υψηλή συνοχή και συμπαγή κοινωνική συνείδηση, όπου το άτομο ταυτίζεται με την κοινωνία και επιλέγει το θάνατο λόγω ηθικών δεσμεύσεων και προσταγών (καθήκον). Πρωτίστως εμφανίζεται στις μη αστικές κοινωνίες. Επίσης η ‘εγωιστική’ και η ‘ανομική’ είναι τα κατ’ εξοχήν νεωτερικά είδη αυτοκτονίας. Η πρώτη συνδέεται με τον φιλελευθερισμό στο βαθμό που η απόλυτη επικέντρωση στις οικονομικές δραστηριότητες, υποσκελίζει το συλλογικό νόημα απομονώνοντας κοινωνικά τα άτομα. Η δεύτερη αποτελεί αποτέλεσμα μιας πλάνης, ότι δηλαδή η απώλεια της συλλογικότητας και η μοναχικότητα συνδέονται με την απουσία κανονιστικού πλαισίου. Καθώς δηλαδή στη νεωτερική κοινωνία τα όρια αρχίζουν να ξεθωριάζουν, μεγαλώνει η προσδοκία για συνεχή υπέρβαση τους προς τέρψη των άκρατων επιθυμιών. Η αποτυχία ικανοποίησης τους οδηγεί σε απογοήτευση που διογκώνει την τάση για μια μοιραία ‘έξοδο’ (Γάγγας, 2008, 15 και Αντωνοπούλου, 2008, 192-194&196).

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

           Συχνά στη βιβλιογραφία συναντάται όρος ‘υπόσχεση της νεωτερικότητας’. Τι είναι αυτή η υπόσχεση και κατά πόσο έχει πραγματοποιηθεί ? Με τον όρο αυτό συνήθως εννοούμε την ανάδυση του έθνους-κράτους και την καθιέρωση της ιδιότητας του πολίτη, ιδιότητα που καταστέλλει τις κοινωνικές διακρίσεις, παρέχοντας ένα βαθμό εξορθολογισμού ικανό να επιφέρει την αυτοπραγμάτωση (Κονιόρδος, 2010, 31). Η πραγματικότητα όμως απέχει παρασάγγας από αυτό τον ευσεβή πόθο και όπως κατέδειξε ο Durkheim η νεωτερική ζωή είναι γεμάτη αντιφάσεις και εγγενή προβλήματα ειδικότερα συνυφασμένα με την επικράτηση του καπιταλισμού.

            Η συμβολή του Durkheim υπήρξε θεμελιώδης για να προσλάβει η κοινωνιολογία την επιστημονική και επιστημολογική της αυτοτέλεια και τη σημερινή σημασία της. Με την εξέταση του φαινομένου του καταμερισμού εργασίας ο Durkheim παρουσιάζει το νεωτερικό πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων ως πεδίο μετάλλαξης των ηθικών θεμελιώσεων. Αποφεύγοντας τόσο τα βιολογικά όσο και τα ψυχολογικά ερμηνευτικά μονοπάτια, προσέδωσε στα κοινωνικά προβλήματα μια προσεγγιστική ματιά βασισμένη στους αμιγώς κοινωνικούς παράγοντες.

            Ο Durkheim κατέδειξε ότι ο καπιταλιστικός καταμερισμός εργασίας οδηγεί στην αμοιβαία ανάγκη του ενός ατόμου για το άλλο αλλά αυτό δεν είναι από μόνο του αρκετό για την αρμονική τους συνεργασία. Για να υπάρχει αρμονία πρέπει τα δικαιώματα και τα καθήκοντα κάθε ενός να είναι προσδιορισμένα και αναγνωρισμένα. Το ότι η αλληλεγγύη αγκαλιάζει τα διαφορετικά συμφέροντα δε σημαίνει ότι τα ομογενοποιεί ή τα ενοποιεί, αντιθέτως αυτά παραμένουν διακριτά και αντικρουόμενα. Η παρουσία ενός πλέγματος ηθικών κανόνων παράλληλα με το πλέγμα νομικών κανόνων, διασφαλίζει μια κοινωνία με πλήρη καταμερισμό εργασίας από την αποσύνθεση, αναγκάζοντας τον άνθρωπο να προσβλέπει σε συμφέροντα που υπερβαίνουν το ατομικό.

            Δυστυχώς, η πρακτική αποδεικνύει ότι η εκβιομηχάνιση ανέτρεψε τους φραγμούς και διόγκωσε τα πάθη των ανθρώπων. Έτσι ενώ στις παραδοσιακές κοινωνίες η ανυπαρξία κανονιστικού δικαίου αντικαθίστατο πετυχημένα από το εθιμικό δίκαιο και τη θρησκεία και οι άνθρωποι έλεγχαν τις επιθυμίες τους, στη σύγχρονη νεωτερική και μετανεωτερική κοινωνία, η πολυπλοκότητα και η συνθετότητα καταλύουν την κοινωνική συνοχή. Καθώς η εργασιακή εξειδίκευση και η τεχνολογική διείσδυση υπερκεράζουν τα νοητά όρια ανθρώπινης δράσης, υποσχόμενες μια επίγεια καπιταλιστική Εδέμ, η νεωτερική αντίφαση θέλει οι δυτικές κοινωνίες να εμφανίζονται επισφαλείς και εκτεθειμένες στην παθογένεια και την ανομία περισσότερο από ποτέ.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ, Μ., (2008), Οι Κλασικοί της Κοινωνιολογίας: Κοινωνική Θεωρία και Νεότερη Κοινωνία, Αθήνα, Εκδόσεις Σαβάλλα. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση : (σ.σ. η αρίθμηση της έντυπης έκδοσης διαφέρει) : http://library.panteion.gr:8080/dspace/handle/123456789/552 ,
• ΑΡΟΝ, Ρ., (1994), Η Εξέλιξη της Κοινωνιολογικής Σκέψης, Τόμος Β’,  μτφρ. Μ. Λυκούδης, Αθήνα, Εκδόσεις Γνώση.
• ΓΑΓΓΑΣ, Σ., (2008), «Ο Ε. Ντουρκχάιμ και η Νεωτερικότητα», Εναλλακτικό Διδακτικό Υλικό ΕΑΠ (ΕΔΥ CD) για την ΕΠΟ41, Πάτρα, Εκδόσεις ΕΑΠ, (σ.σ. χρησιμοποιείται η αρίθμηση σελίδων της μεταφόρτωσης σε αρχείο Word).
• ΚΟΝΙΟΡΔΟΣ, Σ., (2010), «Νεωτερικότητα και Σύγχρονη Κοινωνική Σκέψη», στο Κοινωνική Σκέψη και Νεωτερικότητα, Αθήνα, Εκδόσεις Gutenberg.
• ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ, Ι., (2005), «Κλασσικές Προσεγγίσεις του Αστικού Φαινομένου: Marx, Weber, Durkheim», Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, τόμος 11, τεύχος 10, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας-Πολεοδομίας-Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.prd.uth.gr/uploads/discussion_papers/2005/uth-prd-dp-2005-10_gr.pdf

 

© ΙΖ 2012